مسجد جامع امام حسین(ع) شهر اندیشه

به گزارش خبرنگار  دنیای ارتباطات گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان؛ با توجه به فناوری نسبتا جدیدی که در شهر تهران هم نصب شده امکان اعلام زلزله در 15 ثانیه قبل از وقوع آن میسر شده است اما با این وجود سازمان ها و ادارات دولتی از این امکان به وجود آمده، بهره لازم را نمی برند.

اگر چه با وجود تلویزیون که مرتب همه اتفاقات را به تصویر می‌کشد شاید تخیل کردن، اندکی برای نسل امروز سخت باشد اما لطفا فقط برای چند لحظه در تخیل فرو روید و فکر کنید که یک روز سخت کاری را پشت سر گذاشته و به خانه رفته‌اید.

در خانه بعد از صرف شام و صحبت و شوخی با خانواده می‌خوابید. در ساعات میانی شب ناگهان متوجه می‌شوید که هرچه می‌کنید نمی توانید بخوابید به همین دلیل به دم در آپارتمان می روید تا کمی قدم بزنید. یک آن زیر پایتان لرزشی سنگین را احساس می کنید و می بینید که آپارتما شما و سایر آپارتمان های اطرافتان مثل قالب های تو خالی گچی درون خوشان فرو می ریزند. منبع برق سر کوچه‌تان را می‌بینید که آتش گرفته و شعله‌هایش علمک گاز آپارتمان کناری را با صدایی مهیب منفجر می‌کند.

اشتباه نکنید. آنچه برای شما روایت شد صرفا یک صحنه تخیلی از فیلمی هالیوودی نیست بلکه واقعیت محضی است که هر لحظه احتمال وقوع آن در تهران و سایر شهرهای کشور وجود دارد. اگرچه هیچ کسی نمی‌تواند جلوی زلزله را بگیرد یا از چند روز قبل آنرا پیش‌بینی کند اما امکان اعلام زلزله در ثانیه‌های ابتدایی پیش از وقوع وجود دارد.

امروزه عملا امکان سنجش لرزه‌های زمین و اعلام وقوع زمین لرزه در چیزی حدود 10 تا 20 ثانیه قبل از وقوع وجود دارد. اگر این سیستم لرزه سنج به یک سامانه هشدار سریع متصل شود می تواند سریعا از طریق پیامک، تلویزیون یا حتی از طریق آژیری که امکان تعبیه آن در ساختمان‌ها وجود دارد سریعا مردم را از وقوع زلزله در ثانیه‌های بعد آگاه کند.

اگرچه این فرصت برای خروج از آپارتمان بسیار کم است اما می‌تواند برای قرار گرفتن در نقاط امن خانه مثل چارچوب درها کاملا مفید باشد. ژاپنی ها که در یکی از زلزله خیزترین مناطق دنیا زندگی می‌کنند با استفاده از همین سامانه هشدار سریع زلزله توانسته‌اند خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله را تا حد زیادی کنترل کنند.

علاوه بر این اگر سامانه هشدار سریع 15 ثانیه قبل از وقوع خبر زلزله را بدهد شرکت های برق و گاز هم فرصت کافی برای قطع کردن سرویس‌های خود و جلوگیری از انفجارهای ناخواسته را دارند. ضمنا آتش نشانی و آمبولانس ها هم می‌توانند سریعا به حالت آماده باش در آیند.

کاربردهای سیستم لرزه سنج و هشدار زلزله

با نظر به کاربردهای معمول یک سامانه هشدار سریع زلزله در سراسر جهان باید گفت که این سامانه قابلیت اعلام زلزله 15 ثانیه قبل از وقوع را دارا است. در سراسر جهان اینطور معمول است که سازمان های مهم و تاثیر گذار مثل برق و گاز که می توانند عملا مانع وقوع حوادث فاجعه آمیز در هنگام زلزله شوند به این سامانه وصل باشند و به محض اعلان هشدار، سریعا جریان برق و گاز را قطع کنند. در تهران پایتخت ایران که البته روی گسل هم قرار دارد طبیعتا احتمال وقوع زلزله بالاست اما هنوز هیچ سازمانی به این سامانه متصل نشده است.

مجریان طرح سامانه هشدار زلزله ایران

رضا حیدری مشاور طرح هشدار سریع زلزله در مصاحبه‌ای با تاکید بر ممکن نبودن پیش‌بینی زمان دقیق وقوع زلزله خاطرنشان ساخته است:

"آن چیزی که فناوری‌های نوین در اختیار ما گذاشته و در کشورهای پیشرفته هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، سامانه هشدار سریع است که وقتی اتفاقی می‌افتد، در عرض چند ثانیه اخطار می‌دهند و باید اقدامات کاهش خسارت را در این مدت اندک انجام داد."

مشاور طرح هشدار سریع زلزله درباره این طرح می گوید:

"سازمان مدیریت و پیشگیری از بحران در حدود سه‌سال است که با همکاری آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن(جایکا) و همچنین دستگاه‌های عضو ستاد یعنی وزارت کشور، استانداری، صداوسیما، سازمان تنظیم مقررات رادیویی و هواشناسی توانسته خروجی یکی از سامانه‌هایی را که می‌تواند برای شهر تهران موثر باشد، بگیرد. در یکی از نقاط اطراف شهر تهران یعنی گسل مشأ در امامزاده‌هاشم، این سیستم با چهارایستگاه شتاب‌نگاری فعال شده و خروجی‌های اولیه را در سازمان گرفته‌ایم و بحثی که امروز به دنبالش هستیم این است که سازمان‌هایی که در این حوزه باید دخیل باشند، از این خروجی چه استفاده‌هایی می‌توانند داشته باشند؟ این موج اگر در اختیار شرکت برق قرار گیرد، می‌تواند کل برق شهر تهران را به‌صورت اتوماتیک قطع کند و نیازمندیم که در سیستم‌های مختلف اقدامات اینچنینی انجام گیرد که حداقل خسارات صورت‌گیرد. این نخستین اقدامی است که در کشور انجام شده و خروجی به صورت پایلوت است و امیدواریم با اقدامات نهادهای دولتی و سازمان مدیریت بحران کشور در فاز اول بتوانیم این سیستم را در کل شهر تهران فعال کنیم. شهر تهران درحال حاضر در حدود ١٤ شتاب‌نگار دارد که برخی از این‌ها عمدتا شتاب‌نگارهای حریم و حاشیه شهر هستند و باید شتاب‌نگارهای دیگری هم اضافه شوند و ما برای کاهش خسارت به نزدیک به ٥٠ شتاب‌نگار نیاز داریم. یکی از کاربردهایی که شهرداری به دنبال آن است، استفاده عمومی برای اطلاع‌رسانی است. قطعا این موج وقتی به صداوسیما برسد، این سازمان می‌تواند مانند سایر کشورهای توسعه‌یافته، اطلاع‌رسانی عمومی انجام دهد. شاید در نظر ما این زمان بسیار کم باشد اما همین ١٠ثانیه می‌تواند جان بسیاری را نجات دهد و این سیستم قطعا باید در کل کشور عملیاتی شود."

سامانه هشدار سریع چطور کار می کند؟

گفته می شود که سه نوع مختلف از سامانه هشدار زلزله در کشورهای زلزله خیز مورد استفاده قرار می گیرند که با توجه به نوع و فاصله گسل ها از یکدیگر و با توجه به فواصل شهرها ممکن است که هر یک به کار گرفته شوند.

مشاور طرح سامانه هشدار سریع زلزله تهران شکل کار این سه نوع سامانه را اینطور شرح می دهد: "نخستین دسته، سامانه‌های هشدار تعیین پیشاپیش است، به این معنی که قبل از آن‌که امواج زمین‌لرزه به منطقه مورد نظر برسند، پارامترهای زمین‌لرزه تعیین می‌شوند. گونه دیگر، سامانه‌های ناحیه‌ای است که این سامانه برای مناطقی مناسب است که منطقه گسلی از منطقه شهری دور است، مصداقش هم همان چیزی است که در مکزیک و رومانی وجود دارد. سنسورها را به ترتیب در کنار منطقه گسلی می‌چینند و به محض وقوع زمین‌لرزه پارامترهای چشمی زمین که شامل بزرگی و کانون آن است، تعیین می‌شوند. به واسطه فاصله بسیار زیادی که کانون زمین‌لرزه یا منطقه گسلی نسبت به منطقه شهری دارد، زمان مناسبی حاصل می‌شود که بتوان هشدار را فراهم کرد. این سامانه ساختار بسیار ساده‌ای دارد اما برای هر منطقه‌ای مناسب نیست و به درد منطقه‌ای می‌خورد که فاصله میان گسل و شهر زیاد باشد. شهر مکزیکوسیتی، ازجمله شهرهایی است که این سامانه برای آن مورد استفاده قرار گرفته و به محض این‌که موج زمین‌لرزه دریافت می‌شود، پارامترهای آن تعیین شده و از زمان تشخیص تا احساس موج زمین‌لرزه در شهر، چیزی حدود ٧٢ ثانیه زمان در اختیار مدیران شهری برای انجام عملیات اضطراری قرار دارد. نوع دیگر سامانه هشدار سریع، سامانه‌ای است که مشابه آن را به واسطه پیچیدگی‌های تکنیکی که برای شهر وجود دارد، در نظر گرفته‌ایم. با توجه به این‌که گسل‌ها و مناطق گسلی از شهر دور نیستند و حتی مناطق شهری را پوشانده‌اند، این سامانه پیشنهاد می‌شود. به این ترتیب که سنسورها در مناطق شهری و پراکنده توزیع می‌شوند و این سامانه اطلاعات خود را برای یک مرکز پردازنده ارسال می‌کند و اگر این مرکز گمان کند که این زلزله، زلزله‌ای مخرب است، اقدام به صدور هشدار می‌کند. نوع دیگر، سامانه‌ای است که خیلی رایج نیست و متاسفانه بعضی وقت‌ها از دستگاه‌های خودکار سریع جریان آب، گاز یا... اسم برده می‌شود که این کاملا غلط است. سامانه هشدار سریع، سامانه‌ای است که خیلی سریع واکنش نشان می‌دهد و به‌طورکلی راه‌اندازی سامانه‌های هشدار سریع به دو بخش کلی تقسیم می‌شود. نخستین بخش راه‌اندازی طراحی شبکه کلی و سیستم پایش هشدار سریع که درواقع به انتخاب نوع و الگوریتم سامانه و جایابی برمی‌گردد و دوم پس از طراحی است که هر ایستگاه وظایفی برعهده دارد، به این معنی که باید روش‌های پردازشی مشخص را برای تعیین سریع پارامترهای زمین‌لرزه شامل بزرگی، فاصله و شدت زمین‌لرزه برای ایستگاه طراحی کنیم و نمونه این روش‌ها در ‌سال ٢٠١٥ درحال تست‌شدن است."

کاربردهای سامانه هشدار سریع زلزله در دیگر کشورها

کاربردهای زیادی تاکنون برای سیستم لرزه سنج و هشدارسریع زلزله مطرح شده است و هر کارشناس به موارد مختلفی از فواید آن اشاره دارد.

سوگیو ایمامورا کارشناس ارشد سیستم هشدار سریع که دارد روی پروژه راه‌اندازی سامانه هشدار زلزله ایران کار می کند با ذکر خاطره ای از زلزله ای درژاپن کاربرد مناسب سامانه را به خوبی به ما نشان می دهد؛ وی می گوید:

" زلزله شرق ژاپن در ساعت دو و چهل دقیقه رخ داد. سیستم هشدار سریع، هشدار یک لرزش بزرگ را ارسال کرد. لرزه‌نگارهایی درون متروها تعبیه شده بود که پس از دریافت این پیام به صورت اتوماتیک متروها را متوقف کردند که البته این سیستم به صورت اتوماتیک صرفا در قطارهای با سرعت بالاست و قطارهای عادی چنین توانایی را ندارند و این هشدار به راننده منتقل شده و راننده کار توقف را برعهده دارد. در بیمارستان‌ها نیز سیستم هشدار اتوماتیک وجود دارد و بعضی از کارها هم که باید توسط مردم صورت گیرد. در نیروگاه‌های انرژی و اتمی نیز براساس هشداری که می‌گیرند قطع خودکار ندارند بلکه توسط لرزه‌نگارهایی که در خود نیروگاه‌ها فعال است، اطلاعات را دریافت کرده و سیستم نیروگاه را قطع می‌کنند و این امر در شرکت‌های گاز هم همینطور است و دریچه‌هایی وجود دارد که به صورت خودکار بسته می‌شوند و به صورت ترکیبی هم هشدارهای داخلی خود را دارند و هم هشدارهای مرکز هشدار را دارند."

این کارشناس ژاپنی سیستم نصب شده در ایران را با سیستم نصب شده در ژاپن مقایسه کرده و می گوید:

" درخصوص چهار ایستگاه داخل ایران، ٨١ سناریو و ١٤ کد عمل در نظر گرفته شده است. عملکرد مورد انتظار از این سیستم در بهترین شرایط این است که طی دو ثانیه از محل تشخیص زلزله هشدار ارسال شود. از سویی اولین پیام هشدار به صورت تخمینی می‌تواند در حدود چهار ثانیه قدرت و شدت زمین‌لرزه را نشان دهد و اگر بخواهیم این چهار ثانیه را با هشدار آژانس هواشناسی ژاپن مقایسه کنیم، می‌بینیم که آنها در طی ١٠ ثانیه هشدار را ارسال می‌کنند و از این‌رو سیستم فعلی که برای ایران نصب شده از سیستم ژاپن بهتر عمل خواهد کرد. البته در ژاپن سه گروه برای امر تشکیل می‌شود. یکی مسئول پردازش اطلاعات، دیگری استفاده کاربردی و سومی نیز ایجاد آمادگی عملیاتی است. در ستاد عملیاتی باید ارزیابی سیستم آزمایشی به صورت مستمر انجام شود و تعداد ایستگاه‌ها نیز افزایش یابد. اگر گروه‌های پشتیبانی مدنظر داریم باید تجهیزات و تکنولوژی خود را توسعه دهند و یک سیستم هشدار به صورت دقیق آماده کنند."

نتیجه‌گیری

باتوجه به هزینه‌های سنگینی که برای ایجاد سامانه هشدار سریع زلزله ایران انجام شده به نظر می رسد که لازم باشد این هزینه‌ها بی استفاده نمانده و تمام سازمانها از خدمات سیستم لرزه سنج و هشدار سریع زلزله بهره ببرند.

پس از وقوع زلزله بم شاهد آن بودیم که کارشناسان مختلف می گفتند اگر مردم آموزش دیده بودند چه می شد یا اگر امکانات بیشتری بود چه می شد و یا مثلا اگر چه می شد شاید میزان تلفات و خسارات پایین تر می آمد.

امیدواریم در مورد تهران حالا که هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده سریعا سازمان ها دست به کار شوند و لااقل ادارات خود را به سامانه هشدار سریع متصل کنند تا نیاید روزی که بگوییم اگر سامانه لرزه سنج و هشدار سریع به سازمان‌هایمان متصل می شد چه می شد.

گزارش از نادر نینوایی