مسجد جامع امام حسین(ع) شهر اندیشه

مهریه یک دستور اسلامی است که در نص صریح قرآن به آن اشاره شده است:
- «و مهریّه‌های زنان را به عنوان هدیه‌ای خالصانه و فریضه‌ای الهی بپردازید. پس اگر(زنان) با رضایت خاطر چیزی از مهریّه خود را به شما (مردان) بخشیدند، آن را (دریافت دارید و) حلال و گوارا بخورید (و مصرف کنید).» (نساء/ 4)
«و اگر خواستید همسری را به جای همسری برگزینید (زنی را طلاق دادید و خواستید زن دیگری بگیرید)، هر چند خزانه‌ای (یعنی : مال فراوانی را که بعنوان مهریه به زنی که طلاق داده اید) داده باشید، برای شما درست نیست که چیزی از آن مال را بازپس بگیرید. آیا با بهتان و گناه آشکار، آن را بازپس گرفته ودریافت می‌دارید؟!» (نساء/ 20)

« اگر زنان را قبل از جماع (آمیزش جنسی) و تعیین مَهر (به عللی) طلاق دادید، گناهی بر شما نیست (و در این موقع) آنان را (با هدیه‌ای مناسب حال خود) بهره‌مند سازید. آن کس که توانائی (مالی) دارد، و آن کس که توانائی (مالی) ندارد، به اندازه خودش، هدیه‌ای شایسته بپردازد، و این (پرداخت هدیه) بر نیکوکاران الزامی است.* اگر زنان را پیش از آن که با آنان تماس بگیرید (و نزدیکی نمایید) طلاق دادید، در حالی که مهریّه‌ای برای آنان تعیین نموده اید، (لازم است) نصف آنچه را که تعیین کرده اید (به آنان بدهید) مگر این که آنان (حق خود را) ببخشند و یا (شوهر) همان کسی که عقد ازدواج در دست او است، (تمام مهریه را به داده و به زن) ببخشد، و اگر شما (مردان) گذشت کنید (و در این صورت نیز تمام مهریه را به زنان بپردازید به پرهیزگاری نزدیکتر است، و گذشت و نیکوکاری را در میان خود فراموش نکنید. بیگمان الله به آنچه انجام می‌دهید کاملا بینا است.» (بقره/ 236 و 237)
«ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که با زنان مؤمنه ازدواج کردید و پیش از همبستری و جماع با ایشان، آنان را طلاق دادید، برای شما عدّه‌ای بر آنان نیست تا حساب آن را نگاه دارید. ایشان را از هدیّه مناسبی بهره مند سازید و به گونه محترمانه و زیبائی آنان را آزاد و رها سازید.» (احزاب/ 49)
چنان که ملاحظه می‌کنید دستور پرداخت مهریه در قرآن کریم آمده و به فلسفه پرداخت مهریه هم در آیات اشاره شده است. مهریه نشان دهنده صداقت مرد در ابراز مهر و محبتی است که به زن می‌کند و باید در زمان عقد (و نه در زمان طلاق) پرداخت شود. چنان که در گزارش های تاریخی به صورت مکرر ذکر شده که در صدر اسلام و در زمان ائمه اطهار علیهم السلام، مرد در زمان عقد، مهریه همسرش را پرداخت می‌کرد. به عنوان نمونه می‌توان به ماجرای ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا علیهما السلام رجوع کرد که حضرت امیرالمومنین در زمان خواستگاری، زره خود را می‌فروشند و مهریه را نقدی می‌پردازند. مستحب است به محض جاری شدن خطبه عقد مرد به سرعت مهریه را به همسر خود تقدیم کند. از این مسئله این نکته استخراج می‌شود که مبلغ مهریه باید واقعی باشد تا مرد توان پرداخت آن را در زمان عقد داشته باشد و نیز مرد در عمل نشان می‌دهد که در مسئله ازدواج خود جدی است. امروزه نیز مرسوم است که افراد برای اظهار محبت خود به یکدیگر هدیه می‌دهند. البته مهریه گاهی می‌تواند نقش مثبتی در تنگناهایی باشد که مرد نه زن را طلاق دهد و نه با او سازگار است. بنابراین اهرمی ‌برای جلب رضایت شوهر در طلاق‌های توافقی می‌شود. مهریه در برخی موارد امنیت خاطری برای زن است تا هر گاه که شوهر اراده کند، نتواند او را طلاق دهد. از طرفی چون میزان بهره زنان از ارث شوهر ممکن است قابل توجه نباشد، بنابراین وجود مهریه هر چند مختصر هم باشد، کمک حالی است به زن تا پس از فوت شوهر، بدون پشتوانه مالی نماند.
متاسفانه مهریه این روزها در بعضی از خانواده‌ها به غلط وسیله ای برای تعیین ارزش و تشخیص ظاهری دخترها شده است! یعنی «هر دختری که مهریه اش بیشتر باشد از شخصیت بالاتری برخوردار است!» متاسفانه پافشاری بعضی از خانوده‌ها بر افزودن تعداد این سکه‌ها روز به روز بیشتر می‌شود، به طوری که به تدریج جنبه رقابت به خود گرفته و هر خانواده ای برای این که به افتخارات خود بیفزاید، سعی می‌کند تا تعداد سکه‌های درخواستی برای مهریه دخترش را اضافه نماید! درواقع این که از مهریه برداشت قیمت دختر یا قیمت استفاده از جسم دختر می‌شود، ناشی از دیدگاه‌ها و عملکرد نادرست خود ما است. اسلام قصد تحکیم بنیان خانواده و نرم کردن دل زن نسبت به مرد را داشته که در قالب دریافت یک هدیه، ممکن شود. چنان که شاهد هستیم که برخی بانوان میزان مهریه شان به لحاظ مالی چیزی محسوب نمی‌شود اما به دلیل صداقتی که مرد از خود نشان می‌دهد، مورد توجه قرار و علاقه زن قرار می‌گیرد.
اما در مورد مقدار و میزان مهریه؛ مهریه چه در عقدموقت و چه در عقددائم، مقدارش به توافق زن و مرد بستگی دارد. حد پایین برای مهریه هم چیزی است که مالیت داشته باشد، یعنی بتوان به آن ارزش مادی داد پس یک تن بال مگس مهریه نیست اما آموزش یک کار یا هنر یا مثلا یاد دادن قرآن، می‌تواند مهریه قرار گیرد. همان طور که آمد در قرآن کریم اشاره شده که اگر مقدار مهریه زن به اندازه یک قنطار باشد، یعنی یک پوست گاو پر از طلا که کنایه از مقدار بسیار زیاد است، مرد موظف به پرداخت آن است (نساء/20). در این آیه توبیخ یا سرزنشی برای زیاد بودن مهریه نیامده است بلکه به مرد گفته شده که باید مهریه را بپردازد. درواقع مهریه به هر میزانی که باشد (حتی ده هزار سکه و بالاتر)، تعهدی است که مرد پذیرفته و شرعا و قانونا بایستی پرداخت کند. در صورت استنکاف از پرداخت هم عمل حرام انجام داده است و در آخرت عقوبت می‌گردد و هم در دنیا مستلزم پیگیری حقوقی است. پی گیری حقوقی مطابق با آخرین مصوبات قانونی به شرح ذیل انجام می‌پذیرد:
اگر شوهر ، وجه مهریه یا معادل آن را داشته باشد ولی از پرداخت آن خودداری کند، این عمل جرم است. زن می‌تواند با ارائه دادخواست حقوقی و معرفی اموال منقول و غیر منقول شوهرش به دادگاه، حکم انتقال این اموال را از دادگاه بگیرد. البته منزل مسکونی، وسیله نقلیه و ابزار کار در حد نیاز شوهر از حکم انتقال اجباری معاف است. اما اگر شوهر ادعای اعسار کند و بگوید وجه پرداخت مهریه را ندارم، و زن ادعای اعسار او را رد کرده ولی دلیلی بر اثبات عدم اعسار شوهر نداشته باشد، دو حالت پیش می‌آید، یا این که مهریه کمتر از 110 سکه طلا است که در این صورت ادعای اعسار شوهر بایستی به وسیله خود شوهر ثابت شود در غیر این صورت روانه زندان می‌شود تا مهریه را پرداخت کرده یا ادعای اعسار خود را ثابت کند. در صورتی که شوهر بتواند ادعای اعسار خود را ثابت کند و بر دادگاه ثابت شود، دادگاه بر اساس شرایط و وضعیت کاری شوهر، اقدام به قسط بندی مهریه می‌نماید. اما اگر میزان مهریه بیش از 110 سکه باشد، در این صورت اثبات عدم اعسار شوهر بایستی به وسیله زوجه صورت پذیرد. اگر زن نتواند میزان اموال و دارایی‌های شوهر را ثابت کند، دادگاه شوهر را زندانی نخواهد کرد ولی بر اساس شرایط و وضعیت مالی و کاری اش میزان مهریه را تقسیط می‌نماید.
خوبست یادآور شویم که در روایت توصیه شده که مهریه زن خوبست کم باشد اما برای این مسئله هم در روایات حدودی مشخص شده است. در روایتی از امام علی علیه السلام آمده که ایشان فرمودند: « وسایل الشیعة 21/253: عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: «إِنِّی لَأَکْرَهُ أَنْ یَکُونَ الْمَهْرُ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ لِئَلَّا یُشْبِهَ مَهْرَ الْبَغِیِّ؛ کراهت دارم که مهریه زنان کمتر از ده درهم باشد به گونه‌اى که شباهت به اجرتى که زنان بدکاره دریافت مى‌کنند پیدا نماید.» (وسایل الشیعة 21/253)
همچنین در فقه الرضا (ع) آمده: «فإذا تزوجت فاجهد ألا تجاوز مهرها مهر السنة و هو خمسمائة درهم فعلى ذلک زوج رسول الله صل الله علیه و آله (بناته) و تزوج نساءه؛ زمان ازدواج تا می‌توانی کاری کن تا مهریه همسرت از اندازه مهر السنه بیشتر نشود و مقدار آن پانصد درهم است که حضرت رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم مهریه زنان و دختران خود را همین مقدار قرار دادند.» (الفقه، فقه الرضا؛ ص: 234 ودالوسائل: ج 21، ص 244، أبواب المهور، ضمن ب 4)
براساس این دسته روایات، میزان 500 درهم ، میزان مهریه متعارف برای زنان مومن بوده است. اگر بخواهیم معادل دقیقی از قیمت روز 500 درهم در ارائه کنیم، چیزی حدود چهل میلیون تومان درحال حاضر می‌شود. به نظر می‌رسد این میزان برای مهریه دختران مومن در حد متوسط جامعه مبلغ مناسبی است.
توجه باید کرد که در جامعه ما معمولا یک طرفه انتظار وجود دارد. یعنی از زنان انتظار می‌رود که میزان مهریه شان کم باشد اما از طرف دیگر داماد و خانواده وی اغلب خواستار یک جهاز کامل از دختر هستند. در صورتی که مطابق دستور شرع و قانون مدنی خانواده، تهیه اسباب زندگی بر عهده مرد است: ماده 1107 قانون مدنی: «نفقه عبارتست از مسکن و البسه و غذا و اثات البیت (لوازم خانه) که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم (خدمتکار) در صورت عادت زن به داشتن خادم یا احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان عضو.»
در برخی روایات هم توصیه شده که خوبست که زن مهریه خود را ببخشد اما در سیره عملی اهل البیت علیهم السلام اجمعین چیزی در مورد بخشیدن مهریه وجود ندارد. یعنی هیچیک از زنان و دختران معصومین، مهریه خود را نبخشیده اند و دقیقا برعکس در کلیه روایات وارد شده که حضرت زهرا سلام الله علیها تمام مهریه خود را از حضرت امیرالمومنین علیهم السلام (که مردی فقیر بودند) دریافت می‌کنند.
اما در سیره این دو بزرگوار دو نکته مهم نهفته است: مقدار مهریه آن قدر بود که حضرت علی (ع) توانست آن را (در عین نادار بودن) بپردازد و پرداخت و حضرت زهرا هم مهریه را نبخشیدند و دریافت کردند. نکته دوم این که با بخشی از این مهریه، اسباب زندگی این زوج فراهم شد و در واقع آنچه که جهاز حضرت زهرا خوانده می‌شود با پول مهریه ایشان فراهم شد.
در نهایت متذکر می‌شوم که امروزه مهریه تبدیل به یک ابزار دو سویه شده است. مردان برای طلاق دادن همسر یا دادن حضانت فرزند به همسر خود، از ابزار طلاق و این که زن باید مهر خود را ببخشد، استفاده می‌کنند. و زنان نیز در مواردی که مورد آزار قرار می‌گیرند، مهریه خود را به اجرا می‌گذارند. البته تعداد زنان و مردانی که از مهریه سوءاستفاده می‌کنند زیاد نیست. به همین جهت یک اصل و حکم الهی را که موجب قوام خانواده می‌شود، نباید به دلیل سوءاستفاده تعداد اندکی از افراد زیر سوال برد. در این زمینه می‌توان کتاب نظام حقوق زن در اسلام از استاد مطهری را مطالعه نمود.